Da li su komercijalni pritisci na javne emitere toliko snažni da moraju objavljivati senzacionalističke vijesti kojima se narušava privatnost građana?

Rubrika „crna hronika“ predstavlja poligon u okviru kojeg se najčešće krši pravo na privatnost. Gotovo svi novinari se često susreću s izazovima izvještavanja o temama koje se tiču ubistava, kriminala, tragedija i sl., jer nerijetko težnja za većom čitanošću i profitom goni novinare da zanemare profesionalne standarde, te se, zbog specifičnog karaktera, ovim temama često prilazi na senzacionalistički način.

Savjet za štampu BiH kao samoregulatorno tijelo štampanih i online medija prepoznaje privatnost kao bitnu oblast, a ova tema je obuhvaćena Članom 9. Kodeksa za štampu BiH, koji glasi: „Novinari će izbjegavati uplitanje u nečiji privatni život, osim ako takva uplitanja nisu potrebna u interesu javnosti. Teme koje uključuju lične tragedije će biti obzirno tretirane, a pogođenim ličnostima će se prići diskretno i sa saosjećanjem.“

Osnovni cilj ovog rada je da provjerimo u kojoj mjeri se portali javnih emitera pridržavaju ovog člana Kodeksa. Smatramo da bi javni emiteri kao mediji koji su u službi svih građana trebali biti perjanice profesionalnog izvještavanja. Analizirali smo dva aspekta svake vijesti: sam sadržaj teksta (u skladu sa Članom 9/krši Član 9. Kodeksa) i fotografije (ilustracija teksta/senzacionalistička). Analizom su obuhvaćeni oni tekstovi koje smo zatekli u trenutku posjete rubrici „crna hronika“ na sva tri web-portala javnih emitera.

Identiteti žrtava i počinilaca krivičnih djela

Na portalu BHRT-a pronašli smo 10 vijesti, na RTRS-u 13, na FTV-u 13. Od ukupnog broja tekstova (36) pronašli smo šest (FTV – 4, BHRT – 1 i RTRS – 1) u kojima je zabilježeno kršenja Člana 9. Kodeksa za štampu i online medije.

Prvi tekst u kojem smo zabilježili kršenje Kodeksa je „TK: Uhapšen osumnjičeni za dvostruko ubistvo“, koji je objavljen na portalu BHRT-a (4. decembra). U tekstu je prekršen Član 9. jer novinari u potpunosti otkrivaju identitet čovjeka za kojeg se sumnja da je počinio ubistvo kao i imena samih žrtava ubistva. Iako se imena aktera navode u saopštenju Tužilaštva Tuzlanskog kantona, na koji se poziva ovaj portal, smatramo da je u kontekstu zaštite identiteta žrtava i počinioca bilo dovoljno samo navesti inicijale. Sve dok postoji samo sumnja, cijenimo da novinari ne trebaju žuriti da otkriju identitete eventualnog počinioca kao ni imena žrtava.

I na portalu RTRS-a se pojavljuje isti problem. U tekstu „Beč- Ubijena dva pripadnika ‘kavačkog klana’“ (21. decembra) objavljuju se identiteti žrtava kao i neki detalji ubistva. Ovaj portal krši Član 9. jer se previše zalazi u privatne detalje, koji još uvijek nisu u potpunosti potvrđeni.

Na portalu FTV-a smo zabilježili nekoliko tekstova u kojima se uočava kršenje Člana 9. Tekst „Otac ubio troje maloljetne djece, pa izvršio samoubistvo“ (FTV – 13. decembra) svrstali smo u kategoriju neprofesionalnih. U tekstu se navodi da je ubistvo počinio izvjesni A. S., a onda se u nastavku teksta naglašava da se nezvanično radi o Admiru Soviću. Smatramo da profesionalni novinari ni u jednom slučaju ne trebaju na ovakav način otkrivati identitet počinioca i nezvanično prejudicirati o kome je riječ. Publici treba da plasiraju provjerene i vjerodostojne informacije. S tim u vezi u ovoj vijesti možemo prepoznati određeni tabloidni prizvuk, koji u želji za ekskluzivitetom skreće u neprofesionalizam. Osim toga, u uvodu teksta ističe se da se radi o „nezapamćenoj tragediji“ i „nezamislivoj tragediji“, u kojoj je otac ubio svoje troje djece, a nakon toga počinio samoubistvo. Novinari bi trebali što manje da koriste epitete pri izvještavanju o osjetljivim temama. Dovoljno je reći da je u pitanju tragedija, publika će u konkretnom slučaju na osnovu informacija sama zaključiti o kakvoj tragediji je riječ.

Prema tome, postojanje ovakvih konstrukcija može da sugeriše jedan senzacionalistički pristup izvještavanju o nesreći. Dalje, u tekstu se  nastavlja s neprofesionalnim pristupom, jer novinari su opet „neslužbeno“ saznali da je tijela žrtava pronašao rođak. Od mještana se saznaje da je navodnog počinioca supruga ostavila prije 20 dana, a da mu se brat prije nekoliko godina objesio. Ovdje možemo prepoznati određene elemente logike „if it bleeds it leads“. Naime, javni emiteri bi se u svakom slučaju trebali uzdržati od nezvaničnih izvora i hiperbola prilikom izvještavanja o porodičnim tragedijama. Svakako da je u interesu javnosti da se sazna ko je izvršio ubistvo i da, naravno, osudi svakoga ko je spreman da ubije rođeno dijete, ali s druge strane je potrebno isto tako zadržati nivo profesionalizma i objavljivati zvanične podatke, a ne stvarati dodatnu paniku zarad veće gledanosti.

Nedostatak empatije

Još jedna vijest koja je objavljena na portalu FTV-a ima elemente neprofesionalizma u kontekstu kršenja Člana 9. Naime, u tekstu „Dvije osobe poginule u nesreći kod Nevesinja“ (15. decembra) otkrivaju se puna imena žrtava, godine starosti, kao i mjesto njihovog stanovanja, što može biti vrlo potresno za porodice stradalih, zbog čega se može postaviti pitanje da li su novinari prišli ovoj temi s dovoljno diskrecije i empatije. U ovakvim situacijama preporučuje se, jednostavno, navođenje inicijala i, eventualno, godina starosti.

U tekstu „U padu s balkona poginula djevojka iz Donjeg Vakufa“ (16. decembra), koji je objavljen na portalu FTV-a,  navode se inicijali djevojke koja je poginula kao i godine starosti, što je sasvim korektno i profesionalno. Međutim, u ovom slučaju se ide i korak dalje, pa novinar otkriva i adresu, što je potpuno nebitno za informativnu vrijednost ove vijesti. Dodatno detaljisanje u slučaju izvještavanja o tragedijama nije u funkciji diskretnog pristupa koji se naglašava u Članu 9. Kodeksa za štampu i online medije BiH.

Ilustrativne fotografije

Kada su u pitanju fotografije, potrebno je istaći da je svaku vijest pratila određena fotografija. Sve fotografije su bile u funkciji ilustracije teksta, što može da svjedoči o profesionalnom odnosu novinara. S druge strane, činjenica da relativno veliki broj tekstova čine preuzete agencijske vijesti (22 teksta ili 61%) može da govori u prilog nemogućnosti da se neki događaj isprati, pa se, jednostavno, objavljuju sadržaji preuzeti od drugih medija uz ilustrativnu fotografiju. Isto tako, ovaj copy-paste pristup može da svjedoči o nezainteresovanosti novinara da odlaze na teren i prate ovakve događaje.

Možemo zaključiti kako online portali domaćih javnih emitera u velikom broju slučajeva profesionalno izvještavaju o temama koje se tiču crne hronike, odnosno da u više nego zadovoljavajućoj mjeri štite privatnost aktera u tragedijama, nesrećama, ubistvima, pljačkama i sl. Ipak, zabilježili smo šest tekstova od ukupno 36, što je 16,6%, u kojima je došlo do kršenja Člana 9. Kodeksa. Treba napomenuti da se portali u velikoj mjeri oslanjaju na agencijske vijesti, koje su po pravilu pisane u skladu s profesionalnim standardima. Ovaj mali uzorak može biti indikator stanja na terenu, pa bi za kvalitetnije upoznavanje sa situacijom bilo potrebno organizovati opširnije istraživanje.