SPOL I SEKS: Nemo u potrazi za seksualnim identitetom

IZDVAJAMO

Oko 8% ovnova, prema jednom istraživanju, pokazuje veće interesovanje za isti spol ukoliko im je data mogućnost da biraju, dok čak jednu četvrtinu parova crnih labudova (Cygnus atratus) predstavljaju istospolni parovi. Pri tome, ovi labudovi se ponekad udružuju u trojke sa jednom ženkom i grade gnijezdo u koje ženka snese jaja da bi potom ženku otjerali i sami se brinuli o jajima i potom o mladima. Mladi o kojima se brinu ovakvi parovi imaju veću šansu za opstanak, što se obično tumači time da istospolni parovi bolje brane mlade i teritorij. Kod pataka (Anas platyrhynchos) česta je pojava istospolne seksualne aktivnosti mužjaka (ponekad i oko 19%), dok je kod nekih vrsta galebova, primjerice kod Larus occidentalis, zabilježeno da i do 15% ženki pokazuje homoseksualno ponašanje. Među sisavcima, homoseksualno ponašanje je opisano kod nekih vrsta delfina, žirafa, bonobo čimpanzi, makaki majmuna, pasa, ovaca, bizona, slonova i lavova.

SPOL I SEKS: Nemo u potrazi za seksualnim identitetom

Nauka je dokumentovala brojne slučajeve istospolnog odnosa među životinjskim vrstama. Homoseksualno ponašanje životinja čest je dio cjelokupnog seksualnog ponašanja

Riječ “seks” obično budi asocijacije na TV kanale i internetske stranice škakljivog sadržaja. Međutim, u nauci, ovaj termin je prije svega sinonim za spol, muški i ženski, ali prema novim tumačenjima, pod spolom podrazumijevamo i sve one više ili manje izražene oblike dvospolnosti.

Nastanak spola vezan je za nastanak spolnog razmnožavanja, što je bio jedan od najznačajnijih trenutaka u evoluciji živog svijeta i to ne bez razloga: ovim procesom omogućena je rekombinacija gena, a time i genetička raznovrsnost unutar jedne vrste. Spolno razmnožavanje omogućava prirodnu selekciju i predstavlja jaku evolutivnu silu. Najstariji fosilni dokazi postojanja spolnog razmnožavanja potječu iz stenija, geološkog perioda prije oko 1,2 milijarde godina i pripadaju jednoj vrsti crvene alge, zvane Bangiomorpha pubescens.

Ženski i muški spol

Međutim, ljudi su još u antička vremena bili fascinirani postojanjem spolnog dimorfizma, postojanje ženskog i muškog spola, koji su, očigledno, anatomski različiti, a ipak tako slični. Ta fascinacija išla je dotle da je ljudska mašta kreirala biće koje ima karakteristike oba spola –  seksualno cjelovito, ali ljudskom rodu čudovišno biće. U starogrčkoj mitologiji, to je Hermafrodit, sin Hermesa i Afrodite, koji se, prema Ovidiju, zaljubio u nimfu Salmakis. Ljubav ova dva božanska bića bila je toliko snažna da su molili bogove da ih vječno ujedine, što se i dogodilo, te su postali jedno biće s dva spola. Prema jednom drugom antičkom izvoru, Diodoru Siculusu, Hermafrodit je rođen s karakteristikama oba spola.

I zaista, u prirodi postoje takva bića, koja posjeduju i muške i ženske spolne organe. Pravi hermafroditizam je čest kod beskičmenjaka, recimo, kod vinogradskog puža, kod nekih meduza, ali i kod nekih kičmenjaka, preciznije, kod nekih riba, poput ribe-klovn (rod Amphriprion). Kod potonjih je opisana zanimljiva pojava mijenjanja spola: ove ribe žive u malim jatima krijući se oko otrovnih morskih anemona i jedno jato se sastoji od reproduktivne ženke i mužjaka te nekoliko nereproduktivnih mužjaka. Ukoliko reproduktivna ženka ugine ili na bilo koji drugi način bude uklonjena iz jata, reproduktivni mužjak postaje ženka, a jedan od nereproduktivnih mužjaka postaje reproduktivan. Drugim riječima, crtani film U potrazi za Nemom bila bi jedna vrlo bizarna, “X-rated” priča da su se scenaristi držali naučnih činjenica. Ne samo da bi Nemin tata postao mama nakon smrti ženke nego bi i Nemo postao reproduktivni partner svome tati. Ova varijacija na temu hermafroditizma, kada su jedinke neke vrste rođene kao mužjaci, a potom se u toku razvoja preobrate u ženke, naziva se protandrija i ima pandan u protoginiji, pojavi kada se jedinka rodi kao ženka, a potom promijeni spol u mužjaka. Simultani hermafroditizam, kada jedna jedinka u isto vrijeme ima i muške i ženske spolne organe, ipak je ograničen na svijet beskičmenjaka i osim već spomenutog vinogradskog puža, karakterističan je i za kišnu glistu.

Kada govorimo o čovjeku, njegovoj spolnosti i seksualnosti, moderna biologija ne podržava ideju spola kao čiste seksualne dihotomije. Proces razvoja primarnih i sekundarnih spolnih karakterisitka ima tako mnogo stupnjeva i promjene u nekoj od ovih faza mogu imati dramatične posljedice na spolnost individue. Život započinjemo gotovo kao hermafroditi i jedino kombinacija hromosoma prilikom oplodnje daje naznaku budućeg spola. Ženska spolna stanica nosi samo X hromosom, a muške mogu nositi ili X ili Y. Ako jajnu stanicu oplodi spermatozoid koji nosi X hromosom, kombinacija XX određuje da se radi o ženskom spolu, a ako jajnu stanicu oplodi spermatozoid s Y hromosomom, kombinacija XY određuje da se radi o muškom spolu. No, nije sve tako jednostavno. Na koncept spola treba gledati oprezno i uzeti u obzir sve aspekte ovog pitanja.  Embriologija je pokazala da u ranim fazama razvoja urinarno-genitalnog trakta ne postoje signifikantne razlike.

Šesta sedmica

U petoj sedmici nakon oplodnje počne se nešto mijenjati te od istog embrionalnog tkiva nastaju začeci muških, odnosno ženskih spolnih žlijezda (gonada). Oko šeste sedmice gonade se reprogramiraju i postaju ili jajnici ili testisi. Ako se razviju testisi, oni počinju lučenje spolnih hormona koji uzrokuju da Falopijevi odvodi i maternica zakržljaju, a razviju se sjemevodi. Ako se razviju jajnici, onda usljed lučenja estrogena zakržljaju sjemevodi. Isti ti hormoni koji diriguju koji će se dijelovi razviti, a koji zakržljati, određuju i razvoj vanjskih spolnih organa. Međutim, tek u pubertetu ovi organi počinju upravljati razvojem sekundarnih spolnih oznaka – facijalne dlakavosti kod muškarca, razvojem dojki kod žena, i daju “znak” za početak završetka razvoja spolnih organa koji tada postaju funkcionalni.

U prirodi, transrodnost i interseksualnost nisu rijetke pojave i imaju mnogo lica. Vanjske karakteristike jedinke (fenotip) uvijek su proizvod interakcije nasljedne osnove (genotip) i djelovanja okoline, međutim, nigdje drugdje u prirodi ove promjene i odstupanja od tipičnog spola nisu tako stigmatizirani kao kod ljudi. Kao što vidimo, u životinjskom svijetu je kod nekih vrsta transrodnost i interseksualnost dio razvojnog ciklusa jedinke, međutim, u ljudskom društvu, osobe čiji rod, spol i spolnost ne odgovaraju uvriježenim definicijama trpe diskriminaciju, stigmatizaciju i nasilje. Prema definiciji UN-ovog Visokog komesarijata za ljudska prava, interseksualne su one osobe koje se ne uklapaju u tipične definicije ženskog ili muškog spola. Termin “hermafroditizam” je zamijenjen ovim novim terminom, “interseksualnost”, ali krovni termin za sve one fenotipove koji ne potpadaju u tipične definicije spola glasi “poremećaji seksualnog razvoja” (Disorders of Sex Development – DSD). Ovaj termin je kontroverzan jer pogoduje stigmatizaciji interseksualnih osoba pošto njihovo stanje opisuje kao “poremećaj”, što se u široj zajednici interpretira kao “bolest”. Također, iako je DSD kao termin uveden 2006.  godine, zajednica ljudi koju opisuje nikada nije prihvatila ovaj opis svog stanja. Prema istraživanju objavljenom u martu ove godine u Journal of Pediatric Urology, preferirani termini su “interseksualnost” i “varijacije u seksualnom razvoju” te je čak jedna trećina ispitanika kazala kako ne bi išli na kliniku u čijem nazivu stoji termin “poremećaji seksualnog razvoja”. Svjetska zdravstvena organizacija se na DSD referira kao na “interseksualne karakteristike ili stanja”.

Drugačija seksualnost

Nezaobilazni dio skraćenice LGBTI jeste i zajednica ljudi sa drugačijom seksualnošću od onoga što se smatra tipičnim seksualnim ponašanjem. Homoseksualnost se, odveć često, opisuje kao “neprirodna” i poistovjećuje sa pedofilijom, pri čemu zagovornici ove teze navode kako homoseksualnost ne postoji u životinjskom svijetu. Međutim, u nauci su dokumentovani slučajevi istospolnog seksualnog odnosa i među životinjskim vrstama. Zapravo, homoseksualno ponašanje životinja često je dio cjelokupnog seksualnog ponašanja, što znači da u ovim slučajevima obično govorimo o biseksualnosti.

Oko 8% ovnova, prema jednom istraživanju, pokazuje veće interesovanje za isti spol ukoliko im je data mogućnost da biraju, dok čak jednu četvrtinu parova crnih labudova (Cygnus atratus) predstavljaju istospolni parovi. Pri tome, ovi labudovi se ponekad udružuju u trojke sa jednom ženkom i grade gnijezdo u koje ženka snese jaja da bi potom ženku otjerali i sami se brinuli o jajima i potom o mladima. Mladi o kojima se brinu ovakvi parovi imaju veću šansu za opstanak, što se obično tumači time da istospolni parovi bolje brane mlade i teritorij. Kod pataka (Anas platyrhynchos) česta je pojava istospolne seksualne aktivnosti mužjaka (ponekad i oko 19%), dok je kod nekih vrsta galebova, primjerice kod Larus occidentalis, zabilježeno da i do 15% ženki pokazuje homoseksualno ponašanje. Među sisavcima, homoseksualno ponašanje je opisano kod nekih vrsta delfina, žirafa, bonobo čimpanzi, makaki majmuna, pasa, ovaca, bizona, slonova i lavova.

U prirodi postoji niz varijacija u spolnosti i mi još uvijek ne razumijemo sasvim dobro kako to jedna jedinka razvija svoj rodni i spolni identitet te seksualnu orijentaciju. Jasno je da na to utječe veliki broj genetičkih faktora i faktora okoline, međutim, čovječanstvo kroz historiju ponavlja jednu te istu grešku: obično se bojimo onoga što je drugačije i što ne razumijemo, a taj strah i čuđenje lako maskiramo mržnjom. Međutim, ono što je drugačije, samo je jedna varijacija nas samih, a u suočenju sa takvom spoznajom mjesta za mržnju nema.

About The Author