Foto: Reuters/Stevo Vasiljević

Jedna od najjednostavnijih, najelegantnijih i autoru ovih redova najdražih definicija novinarstva kaže da je novinarstvo nastalo kao odgovor na potrebu da znamo šta se dešava sa druge strane brda. Kada su u pitanju nedavni protesti u Podgorici, bosanskohercegovački portali u potpunosti su zakazali. Šta se dešavalo sa one strane Stjepan Polja? Onih koji su odgovorili na to pitanje skoro da uopšte nije bilo.

“A, vidi, gori Podgorica”, praktično je sve što je prosječni posjetilac bh. portala mogao zaključiti u periodu od sredine do kraja oktobra. Iako protesti u glavnom gradu Crne Gore traju od 27. septembra, indikativno je da su bh. portali odlučili da im posvete pažnju upravo u gorenavedenom periodu, tek kada su protesti postali nasilni. Istina, već smo navikli da bh. online mediji generalno reaguju tek kada se stvori prostor za eksploataciju istog kroz senzacionalizam, pa smo tako mogli pročitati i vidjeti kako lete kamenice s jedne, a suzavac s druge strane, kako se hapse pojedini crnogorski političari. Portali su jedva izlazili nakraj s odgovorima na osnovna četiri od famoznih 5W (ko-šta-kad-gdje baca molotovljeve koktele, npr.), ali na zadnje i najvažnije – “zašto” – teško da je iko imao išta smisleno da kaže.

Krenimo od najčitanijih: u periodu od 18. do 30. oktobra, iako je u par članaka navedeno da je do nasilnih protesta pristalica DF-a došlo radi policijskog rasturanja protesta DF-a “koji su trajali 21 dan”, niti jedan članak na Klixu (a članci su u biti kopirane informacije agencije Anadolija) nije naveo šta su tačni razlozi prvobitnih protesta DF-a, niti ko je više puta navedeni i citirani vođa protesta, Andrija Mandić.

Upitan legitimitet

Kada smo već kod Andrije Mandića, nije se dalo primijetiti da je iko istakao da Mandić nije lider DF-a, već Nove srpske demokratije, koja je jedna od članica koalicije DF. Možda djeluje kao cjepidlačenje, ali činjenica da je Mandić organizator protesta, ali ne i vođa koalicije, pažljivijem bi čitaocu mogla ukazati na promjenu odnosa moći u prosrpskoj političkoj struji, koja bi mogla dovesti do destabilizacije države, pogotovo uzevši u obzir činjenicu da je pluralizam u CG itekako bitan. Također, Mandić je u toku svoje višedecenijske karijere prešao put od prijeratnog reformiste preko vlasnika kafića i člana radikalnog ogranka procrnogorske Narodne stranke pod vođstvom Novaka Kilibarde, da bi kao predsjednik prosrpske Nove srpske demokratije bio proglašen za četničkog vojvodu 2007. godine. Mandićeva politička istorija, logično, čini njegov legitimitet itekako upitnim.

Klix je putem Anadolije poseban prostor ustupio i trenutnom predsjedniku Vlade CG i glavnoj meti septembarsko-oktobarskih protesta, Mili Đukanoviću. U članku od 30. oktobra, naslovljenom sa “Milo Đukanović pred crnogorskim poslanicima: Meta protesta DF-a bila državna suverenost”, Đukanoviću je dozvoljeno da mudro špekulira povodima protesta i dezinformiše javnost tvrdnjama da meta protesta nije bio on, već “državna suverenost”, te da je cilj bio da se “ponište rezultati referenduma iz 2006. godine, kojim je Crna Gora obnovila nezavisnost”, čime je de facto optužio opoziciju za pokušaj državnog udara. U nastavku teksta, koji je u osnovi šturo prenošenje njegovog obraćanja pred Skupštinom CG, Đukanović je dalje govorio o važnosti ulaska CG u NATO, što je, ustvari, glavni problem u odnosu između vlasti i opozicije u CG, i pozadina crnogorskih protesta. Ništa od toga u ovom članku nije problematizirano, a jednostranost izvještavanja je dalje potvrđena činjenicom da osim Đukanovića, članak ne sadrži izjavu niti jednog crnogorskog političara, što ne priliči ni situaciji, niti pravilima struke.

Drastični rašomon-efekat

Dvadeset četvrtog oktobra, kada je došlo do najozbiljnijih sukoba demonstranata i policije u Podgorici, svjedočili smo jednom od najdrastičnijih primjera rašomon-efekta u bh. online medijima u skorije vrijeme. Portal Radio Sarajevo je tekst o događajima od te noći naslovio vrlo dramatično i tendenciozno sa “Haos na ulicama Podgorice: Odjekuju pucnji, razbijene radnje, sukobi traju…”, da bi već u prvoj rečenici ponovili informaciju (dobijenu od Tanjuga) da su se u centru Podgorice “začuli pucnji”, na šta je policija reagovala suzavcem. Nezavisne su jednako dramatično naslovile članak sa “Haos u Podgorici: Suzavac i šok bombe, preko 40 povrijeđenih”. Kod Nezavisnih je ipak bitno odmah primijetiti da su odlučili da istaknu policijski suzavac i šok bombe, a ne navodne pucnje RSA i Tanjuga, koji ovdje uopšte nisu spomenuti. Nezavisne, ali i Klix su se složili da su demonstranti policiju gađali petardama i bakljama, dok je N1 u šturo naslovljenom članku “Pogledajte snimak napada demonstranata na policiju” izvijestio da je na demonstrante bačen samo suzavac, pozivajući se na snimke Vlade CG. Šok bombe su na kraju spomenule samo Nezavisne. Čitaocima je tako bila potrebna sposobnost komparativnog vođenja evidencije navodnih činjenica sa lica mjesta na nivou holivudskog detektiva, da bi uopšte imali bilo kakvu sliku o dešavanjima od te noći.

Još jedna od stvari koje zahtijevaju posebno mjesto pri analizi pristupa bh. medija događajima u Crnoj Gori jeste činjenica da su protesti predstavljeni isključivo kao sukob na relaciji vlada-opozicija, ne uzimajući u obzir činjenicu da su se od DF-ovih protesta distancirali bitni opozicioni faktori kao što su Demos, Demokratska Crna Gora i pokret URA. Nejasno je kojom su se logikom vodili bh. online mediji pri ovoj polarizaciji. Ignorisanje ostatka crnogorske opozicije posebno čudi ako se uzme u obzir da imamo iskustva sa preusmjeravanjem opštih protesta u svrhe jedne političke stranke ili ideologije i na domaćem terenu.

Nezainteresiranost marginalnih portala

Primjetna je bila i relativna nezainteresovanost marginalnih portala kao što su Saff i Poskok, koji se nisu previše zamarali temom u koju je bilo teško umetnuti vlastiti interes, ili onaj svoje etnonacionane skupine. Tako je Poskok 24. oktobra jednostavno prepisao članak sa hrvatskog (!) dijela portala N1 pod naslovom “Prosvjed protiv aktualnog režima u Podgorici događaj je visokog rizika” (pritom bez odgovarajućeg potpisa izvora). Saff i njihov novinar Ezher Beganović su se sa druge strane svojski potrudili da crnogorske proteste uklope u teoriju zavjere protiv Bosne i Hercegovine u članku pod naslovom “Alarm za Bosnu i Hercegovinu: Rusija režirala nerede u Crnoj Gori zbog NATO-a”. Mada je teorija da Rusija već neko vrijeme pokušava da na razne načine destabilizira Crnu Goru prisutna u čitavom crnogorskom javnom diskursu širom političkog spektra, ovakav naslov ukazuje na činjenicu da novinar Saffa očito nema uvid u stvarni uticaj ruske vanjske politike u Bosni i Hercegovini. Iako je prva polovina teksta u osnovi prenošenje pristojne političke analize beogradskog analitičara Dušana Janjića objavljene u crnogorskoj Pobjedi, čitava priča pala je u vodu namjernim direktnim, ali i indirektnim, skretanjem vode na Saffov mlin, prije svega odabirom ilustracije, tj. fotografije navijača iza transparenta na kojem ćirilicom piše “pravoslavna armija”, što bi dobrom i poštenom čitaocu Saffa trebalo u startu stvoriti animozitet prema temi o kojoj se govori. Fotografija je, interesantno, s prošlogodišnje utakmice Crna Gora – Rusija, koju su obilježili antiruski navijački neredi, ali je vrlo vjerovatno da je ova ironija zaobišla Saffovog novinara. U pripremi članka ističe se i izgled drugog paragrafa koji se odnosi na BiH, a koji je namjerno boldiran. U tom paragrafu autor neargumentovano navodi svoju ličnu predstavu uticaja događaja u Crnoj Gori na Bosnu i Hercegovinu, insinuirajući rusko velikosrpstvo (koje je odavno upitan pojam), te na samom kraju prijeteći spominje “crveni alarm” za Bosnu i Hercegovinu, dok nerede u Podgorici kvalifikuje kao “dječiju igru spram haosa koji bi mogao kulminirati u našoj zemlji”. Bizarno i zapaljivo svakako su odlike uređivačke politike Saffa, kao i portala poput Bošnjaci Media Agency koji nekritički prenose Saffove poluinformacije i pokušaje stvaranja straha.

Kad književnici korigiraju novinare

Stvar je znatno popravio Andrej Nikolaidis, pišući o istoj temi prvog novembra, u tekstu pod nazivom “Ruski prsti u destabilizaciji Crne Gore”, time vrativši diskurs na kolosijek konteksta ulaska Crne Gore u NATO pakt i zahlađenja odnosa sa Rusijom. Iako po formi kolumna, Nikolaidisov tekst je najbliži izvještavanju s lica mjesta kroz kontekstualiziranje situacije u okviru veće političke i geostrateške slike, svodeći pritom teorije zavjere na puko “šta-bi-bilo-kad-bi-bilo”. Nešto slično, samo iz ugla regionalne politike, uradio je i Ahmed Burić u kolumni “Crna, a Gora 1816.” na portalu Radio Sarajevo, koji nije propustio priliku da pritom pošteno iskritikuje upravo bh. medijske izvještaje o Crnoj Gori. Činjenica da dva književnika moraju da rade posao barem par desetina novinara i njihovih urednika, pritom, govori sama po sebi.

Priča o crnogorskim protestima nestala je s naših portala s prvim smirivanjem situacije, baš kao što se i pojavila s prvim ozbiljnijim sukobima. S obzirom na užasno traljav, kontradiktoran i neinformativan oktobar, ne može se očekivati da će nas ijedan od bh. portala nastaviti informisati šta se dešava sa druge strane Stjepan Polja. A kako smo krenuli, uskoro će i informacija sa druge strane Igmana, Kozare ili Veleža biti složen i prezahtjevan posao. Nažalost, to neće biti na štetu portala, već samo i isključivo građana i građanki.