Najlakša (i osnovna) podjela crnogorskih medija je na one koji propagiraju politiku za koju se zalaže Vlada Crne Gore, odnosno Demokratska partija socijalista (DPS) Mila Đukanovića i njemu bliskih satelitskih partija, i na one koji sebe nazivaju nezavisnima. Donedavno se za dio ovih drugih moglo čuti i da su opozicioni, ali više ta podjela ne važi jer je dio njih “zaratio” i sa opozicionim partijama. Logična posljedica te podjele je da su zbog političke obojenosti i jedni i drugi zaratili sa sopstvenom profesijom.

Polarizovana medijska scena

Za zemlju koja ima svega 620.000 stanovnika, četiri dnevna lista i šest televizija sa nacionalnom pokrivenošću jednostavno su previše. Njihovo postojanje nije u saglasju sa racionalnom poslovnom logikom. Iz oskudnih podataka o njihovom finansiranju, koji su dostupni javnosti, jasno je da profit ne održava crnogorske medije u životu. Da ovo mišljenje nije usamljeno potvrđuje i Izvještaj Evropske komisije o Crnoj Gori za 2015., u kojem se, između ostalog, navodi da “postoji zabrinutost u pogledu transparentnosti i nediskriminacije medija kad je riječ o oglašavanju državnih institucija… Nesigurna ekonomska situacija novinara otvara vrata za miješanja u uredničku politiku i moguću autocenzuru. Činjenica da mnoge medijske kuće nisu finansijski održive ima negativan uticaj na kvalitet izvještavanja i profesionalnost”.

Program emituje i 14 lokalnih javnih i 35 komercijalnih radioemitera, tri lokalne opštinske televizije kao i nekoliko komercijalnih.

Javni RTV servis (RTCG) tradicionalno je naklonjen vladajućim strukturama, kao i televizije Pink M i Prva, dok se Atlas, koji ima malu gledanost, drži prilično neutralno. Televizija Vijesti, kao i istoimeni dnevni list i portal, te dnevne novine Dan otvoreno su protiv politike zvanične Podgorice. U njihovom radu povremeno ima elemenata istraživačkog novinarstva, ali su sve skloniji površnosti i senzacionalizmu. Na drugoj su strani nedavno privatizovana Pobjeda i Dnevne novine koje, kao i portali cdm.me i analitika.me, imaju istog vlasnika ‒ firmu Media nea grčkog biznismena Petrosa Statisa, koji je sa svojim partnerima dugoročno i vrlo povoljno zakupio budvansko poluostrvo Sveti Stefan i okolne plaže. Stoga se pretpostavlja da navedene medije održava u životu kao uslugu vladajućem DPS-u kako bi kroz njih plasirao informacije koje su im potrebne.

Štampani mediji u Crnoj Gori imaju simbolične tiraže. Prednjači Dan sa manje od 9.000 primjeraka, dok najlošije stoji Pobjeda sa oko 3.000. Đukanoviću su naročito otvoreno naklonjeni mediji “uvezeni” iz Srbije, kao što su televizija Pink M i tabloidni dnevnik Informer (djelimično se proizvodi u Crnoj Gori), koji su često u službi diskreditacije Vladinih protivnika i to naročito kada je u pitanju Informer. Glavni urednik ovog lista, Novak Uskoković, nedavno je pravosnažno kažnjen sa 3.000 eura zbog šovinističkih naslova kojima je povrijedio ugled manjinskih naroda, ovog puta Albanaca.

Neodgovorni poslodavci i podjarmljeni novinari i novinarke

Prema posljednjim podacima koje je, na zahtjev Sindikata medija Crne Gore, objavila zvanična statistička kuća Monstat, u medijima je zaposleno svega 1.382 ljudi (od čega 750 u Javnom servisu Radio i televizija Crne Gore). U odnosu na 2012. godinu, to je pad od 588 radnih mjesta. Ljudi u Crnoj Gori medije napuštaju silom prilika, kroz otkaze koji su redovni posljednjih godina naročito u privatnim medijima, ali u velikom broju i svojom voljom čim nađu neki sigurniji i manje stresan, ne nužno i bolje plaćen, posao. Najčešće odlaze na pozicije portparola i u marketinške kompanije. Uglavnom, sa padom od gotovo jedne trećine ukupnog broja zaposlenih, medijska industrija je jedna od najbrže propadajućih grana privrede u Crnoj Gori. Na loše stanje u kojima rade zaposleni u medijima ukazalo je i istraživanje Misije OEBS-a u Crnoj Gori koje je rađeno u decembru 2014. godine. Ispostavilo se da je prosječna zarada medijskih zaposlenika 470 eura, što je manje od državnog prosjeka. Svega 54,7 odsto ispitanih redovno prima zarade. Čak polovina novinara i novinarki u privatnim medijima nema napismeno šta je njihov posao, zbog čega su izloženi multitaskingu i pretrpani najraznovrsnijim spektrom obaveza. Kao rezultat, 24 odsto ispitanih svaki dan radi prekovremeno. Istraživanje je pokazalo i da 40 odsto zaposlenih u privatnim medijima nije osigurano na puni iznos zarade, odnosno da dio zarađenog novca primaju “na ruke”. Polovina ispitanih novinarki i novinara nikad nije plaćena za prekovremeni rad iako 18 odsto ispitanih svaki dan radi po 10 časova, a nekima radni dan redovno traje i po 12 sati.

Da su vlasnici medija, bez obzira kojoj frakciji pripadali, neodgovorni poslodavci, pokazuju i podaci Poreske uprave koja je u proljeće 2015. blokirala račune čak 14 firmi iz medijskog sektora. Tako je, naprimjer, televizija Vijesti dugovala više od 300.000 eura za poreze i doprinose na zarade zaposlenih jer te obaveze godinama nisu izmirivane. Zaposlenima u TV Vijesti se sada duguju dvije zarade, zaposleni u novinama i portalu Vijesti primaju umanjene zarade i to od prije nekoliko mjeseci u dvije rate. Zaposlenima u TV Atlas duguju tri zarade, na radiju Berane jedanaest, a na radiju Ulcinj trinaest. Duguje se i zaposlenima na radiju Antena M, portalu Analitika, Pink M…

Netransparentno finansiranje medija

Mediji ne uspijevaju funkcionisati na tržišnim osnovama (da se održavaju putem zarade na tržištu) i vrlo je teško utvrditi gdje ide državni novac kada je u pitanju oglašavanje u medijima i da li su, i koji, mediji favorizovani. Tog posla prihvatila se nevladina organizacija Centar za građansko obrazovanje (CGO). Prema dostupnim podacima, CGO je procijenio da je ukupno medijsko marketinško tržište u Crnoj Gori u 2014. godini vrijedilo od devet do devet i po miliona eura. Od te cifre, najmanje 2,12 miliona eura odnosi se na budžetski novac, ali ni taj podatak ne može biti precizan jer gotovo polovina državnih institucija i preduzeća nije saopštila koliko su potrošili na oglašavanje. U izvještaju Finansiranje medija iz javnih fondova u Crnoj Gori, predstavljenom prije nekoliko dana, CGO je zaključio da vlasti zloupotrebljavaju budžetska sredstva finansirajući odabrane medije.

Javnom RTV servisu, kojem, prema zakonu, pripada 1,2 odsto ukupnog državnog budžeta, što iznosi oko osam miliona eura, kroz oglašavanje je uplaćeno i oko 150.000 eura, dok je Pobjeda, kao najnepopularniji dnevni list, finansirana sa 130.000 eura ili devet odsto ukupnog iznosa. S druge strane, najčitaniji dnevnik Dan je od države uspio da zaradi svega dva odsto novca koji je izdvojen za oglašavanje. Pitanje glasi: Kojom se logikom vode vlasti kada se oglašavaju u mediju kojeg gotovo niko ne čita?

Zbog toga je i CGO konstatovao u Izvještaju da država kroz selektivno i netransparentno finansiranje zadržava uticaj na medije i ugrožava konkurenciju, te da je to stari problem koji je spomenut i u Izvještaju o napretku Crne Gore za 2013. godinu.  Evropski parlament je također u Rezoluciji iz 2015. o Crnoj Gori istakao da “cijeni da je neophodno da se usvoji jasan zakonodavni okvir, koji će uspostaviti pravila vezana za vlasništvo u medijima i finansiranje”.

Kako je za posrnule crnogorske medije država i dalje neophodan finansijer, jasno je da joj se treba dodvoravati. Zbog toga i postoji osnov da se konstatuje da se prikrivena cenzura primarno vrši kroz političku, diskrecionu i netransparentnu raspodjelu budžetskog novca i državne pomoći medijima. (CGO Izvještaj)

Raspodjela državnog novca često je i predmet sporenja ionako zavađenih frakcija. Otuda se mediji gotovo svakodnevno bave konkurencijom, a ti slučajevi završavaju i na sudu.

Sloboda i odgovornost

Kada se sagleda opšte stanje, uslovi rada, odnos države prema medijima uopšte, ali i prema onima koje crnogorska vladajuća elita doživljava kao neprijatelje države, jasno je da ni profesionalni dometi ne mogu biti visoki. Za tako nešto jednostavno ne postoje uslovi, ali ni elementarna briga ljudi koji uređuju medije, a koji su pod očiglednim političkim pritiskom.

Letimičan pregled štampe ili udarnih dnevnika pokazuje da se Etički kodeks, o kojem se u Crnoj Gori dosta priča, krši u svim medijima. To su potvrdili i izvještaji organizacije Akcija za ljudska prava, koja se više mjeseci bavila samoregulacijom i poštovanjem osnovnih novinarskih pravila. Utvrđeno je da su svi vodeći mediji kršili sve članove Etičkog kodeksa u stotinama slučajeva.

Ako se tome doda i nerasvijetljeno ubistvo glavnog urednika lista Dan Duška Jovanovića i brojni napadi na novinare, ne čudi da je Crna Gora, prema podacima Reportera bez granica, već dvije godine na 114. mjestu po slobodi medija. Jedino je Makedonija, koja je 117., lošije rangirana od zemalja regiona.