Pandemija virusa korona zaključala je čitavu planetu i u potpunosti izmijenila dinamiku društvenog života. Stanovnicima „globalnog sela“, koji su bili zarobljeni u svoja četiri zida, jedino je ostalo da svoje ponašanje usklade sa logikom Netflix and chill.
Jedna od Netflixovih serija koje su obilježile prvu godinu pandemije je svakako Damin gambit (The Queen’s Gambit), koja je krenula s emitovanjem krajem oktobra 2020. godine. U ukupno sedam epizoda spakovana je vrlo zanimljiva priča o životnom putu mlade Beth Harmon, virtuozne šahistkinje koja svojim talentom i igrama nikoga ne ostavlja ravnodušnim. Ipak, niko nije ni slutio da bi neka serija čija se radnja vrti oko šaha, pomalo zaboravljene društvene igre, mogla izazvati toliko interesovanja. U prvih 28 dana emitovanja, Damin gambit je pogledalo 62 miliona domaćinstava, čime se ova serija popela na sam vrh najgledanijih Netflixovih serija ikada.[1]
Osim velike gledanosti, serija je takođe uticala na popularnost šaha. Zanimljivo je da je u prvih 10 dana emitovanja potraga za šahovskim pločama na Ebayu, popularnom sajtu za online kupovinu, skočila za čak 273%, tj. svakih šest sekundi zabilježena je jedna aktivna pretraga za šahovskom pločom[2]. Prema podacima sajta Apptopia, preuzimanja šahovskih aplikacija sa Google Playa su od početka emitovanja Daminog gambita porasla za 63% u SAD-u[3], što je dovelo do toga da u novembru 2020. šahovske aplikacije zauzmu visoko 14. mjesto najpreuzimanijih igara na Google Playu u SAD-u.[4]
Online popularnost
Činjenica da je tokom pandemije društveni život morao da se preseli u online prostor je pozitivno uticala na popularnost šaha.
Jedan od direktora u kompaniji Chess.com, Nick Barton, navodi da je ova online platforma za igranje šaha tokom prva tri mjeseca pandemije zabilježila prosječni petogodišnji rast.[5] Samo u aprilu 2020. godine je na Chess.com registrovano oko 1,5 miliona novih korisnika, a poređenja radi, u januaru iste godine je registrovano 670.000 ljubitelja šaha. Sveukupnom rastu je doprinijelo i to što se veliki broj profesionalnih šahovskih klubova registrovao na ovu platformu kako bi mogli nastaviti sa radom tokom pandemije. Chess.com trenutno broji oko 250 miliona registrovanih korisnika, zbog čega je najveći sajt za igranje šaha, a zbog prevelike zainteresovanosti tokom pandemije morali su da povećaju kapacitete svojih servera kako ne bi došlo do urušavanja sajta.
Internet i druga mladost šaha
Serija Damin gambit i pandemija su svakako doprinijeli popularnosti šaha, međutim, ono što je presudno omogućilo snažnu ekspanziju šaha svakako je razvoj interneta i novih tehnologija. Naime, ni štampa, ni radio, a ni televizija nisu uspjeli da doprinesu popularizaciji i širenju šaha kao što je to uradio internet.
Šah, starac od 15 vijekova, sa razvojem tehnologije proživljavao je „drugu mladost“, a sve je započelo 1996. godine, čuvenom šahovskom partijom između nekadašnjeg svjetskog prvaka Garija Kasparova i kompjutera Deep Blue kojeg je razvio IBM. Ova partija je na velika vrata uvela tehnologije u svijet šaha i usmjerila budući razvoj igre. U tom kontekstu, izvršni direktor platforme World Chess Ilya Merenzon smatra da šah nije bio u potpunosti razvijen sve do pojave interneta[6].
Rušenje barijera
Uz pomoć novih pametnih tehnologija i interneta, šah je u potpunosti uspio da prevaziđe sve prostorne, ali i vremenske barijere. Iako je igranje šaha uživo posebna čar koja je još uvijek važna u šahovskom svijetu, činjenica je da se nemjerljivo više partija na dnevnom nivou igra online. Izražena je tendencija da se šah sve više seli iz realne u digitalnu stvarnost. Prema tome, može se reći da od jedne analogne aktivnosti, šah polako, ali sigurno postaje dominantno medijski/tehnološki posredovana aktivnost.
Danas postoji veliki broj sajtova za igranje šaha. Platforme za igranje šaha kao što su Chess.com, Lichess.com ili Chess24.com su vrlo dobro organizovane i nude svim ljubiteljima šaha široku lepezu mogućnosti: igru protiv kompjutera, igru protiv drugih igrača (sličnog ranga), učenje osnovnih pravila igre (otvaranja, završnica i sl), rješavanje šahovskih zadataka itd. Takođe, nove tehnologije nisu samo stvorile uslove da veliki broj ljudi svakodnevno igra šah, već su takođe omogućile veću dostupnost informacija o šahovskim aktuelnostima, što u predinternetskoj eri nije bio slučaj.
Pogodnosti koje su u svijet šaha stigle sa internetom su pogotovo bile izražene tokom pandemije virusa korona. Naime, dok je većina profesionalnih sportskih dešavanja bila otkazana, šahisti su svoja takmičenja organizovali online. Svjetska šahovska federacija (FIDE) se nakon izbijanja pandemije vrlo brzo prilagodila i već u maju 2020. godine bio je organizovan prvi Online Nation Cup, koji je okupio 36 profesionalnih šahista iz čitavog svijeta.[7] Takmičenje je prošlo bez ikakvih problema, a nakon toga su online turniri postali „nova stvarnost“. Aktuelni šahovski svjetski prvak Magnus Carlsen je tokom 2020. godine organizovao seriju online turnira (The Magnus Carlsen Invitational;The Lindores Abbey Rapid Challenge; The Chessable Masters; The chess24 Legends of Chess) na kojima su učestvovali najbolji svjetski šahisti, a ukupni nagradni fond je bio čak milion dolara.[8]
Iako je online igranje šaha formalno isto kao i igranje uživo, ipak postoje određene suptilne razlike i specifičnosti. Naime, tehnološka posredovanost utiče na gubitak svojevrsnog sportskog intenziteta, ali i emotivnog naboja kod igrača. Nema više rukovanja i takmičarskih pogleda preko ploče, koji su svakako sastavni dio cjelokupne sportske atmosfere.
Šah u novom ruhu – brži i atraktivniji
Šah je, slobodno možemo reći, pod naletom tehnologije u potpunosti izmijenio imidž. Nekadašnja prva asocijacija na šah i šahiste, da je to dosadna igra koju najviše igraju penzioneri, više ne važi. Šah je danas dinamična igra koja teži da se ubrza. Sve su popularniji tzv. brzopotezni turniri na kojima partije u prosjeku traju do deset minuta. Najkraće su bullet partije (manje od tri minute), blitz partije (od tri do pet minuta) i rapid partije (do deset i više minuta).
Svjetski prvak Carlsen je u jednom intervjuu potvrdio da format klasičnog šaha, gdje partije mogu da traju i po nekoliko sati, polako odumire te da i kod profesionalnih igrača postoji sve veći interes za bržom i neizvjesnijom igrom[9]. Razlozi zbog kojih su, recimo, bullet ili blitz partije atraktivnije su što pod pritiskom vremena postoji više prostora za grešku, zbog čega je prisutna i veća doza adrenalina kod igrača. Da šah polako postaje adrenalinska igra govori i podatak da je kompanija Red Bull, koja je poznata po promociji ekstremnih sportova, potpisala sponzorski ugovor sa jednim od najboljih blitz šahista na svijetu Hikaruom Nakamurom[10]. Međutim, brzi šah nije popularan samo među profesionalcima, sve više i obični amaterski igrači vole da igraju brže partije. Prema podacima sa Chess.com, preko 3,5 miliona[11] blitz partija se dnevno odigra na ovoj platformi, što je više u odnosu na sve druge formate.
Šahovska YouTube revolucija
Sa razvojem livestream tehnologija, šah u potpunosti doživljava renesansu. Zahvaljujući livestreamu, savremeni šah sve više postaje sastavni dio narastajuće e-sport kulture, zbog čega se veći broj mladih priključuje zajednici šahista. Livestream platforme kao što su YouTube i Twitch danas su osnov infrastrukture savremenog, modernog šaha. Gledanje sadržaja koji su posvećeni šahu na Twitchu bilježi konstantni rast. U vrijeme pisanja ovog teksta bilježimo preko 70 miliona sati gledanja šahovskih sadržaja, što je duplo više nego prošle godine. [12]
Najvažniju ulogu u cjelokupnoj transformaciji šaha, ipak, igraju mladi profesionalni šahisti, koji sve više podsjećaju na youtubere i zabavljače, a sve manje na tradicionalno ozbiljne superinteligentne čudake koji „nisu sa ove planete“. Nova generacija profesionalnih šahista u potpunosti je ovladala savremenom komercijalnom logikom digitalnih medija. Njihovo prisustvo na popularnim online servisima kao što su YouTube ili Twitch je u značajnoj mjeri uticalo na ekspanziju i popularizaciju šaha.
Svjetski šahovski broj jedan, tridesetogodišnji Magnus Carlsen, ima sopstveni YouTube kanal (još od 2014. godine) na kojem se mogu pronaći različiti sadržaji: analize zvaničnih partija sa šahovskih turnira, intervjui, kratke šahovske lekcije i sl. Osim toga, Carlsen je pokrenuo sopstveni sajt i aplikaciju za igranje šaha Play Magnus, koja omogućuje fanovima da nauče igrati šah, ali i da pokušaju da odmjere snage sa najboljim šahistom današnjice[13].
Jedan od najboljih svjetskih igrača u blitz kategoriji Hikaru Nakamura (33) je tokom pandemije virusa korona odlučio da paralelno sa profesionalnim bavljenjem šahom više pažnje posveti i livestreameu na Twitchu. Danas (april 2021. godine), Nakamura, koji je na društvenim mrežama poznatiji kao GMHikaru, ima preko 1,2 miliona pratilaca, a popularnost na Twitchu dovela je do toga da u avgustu 2020. godine potpiše ugovor sa e-sport organizacijom TSM (Team SoloMid), što je prvi takav ugovor potpisan sa jednim profesionalnim šahistom u istoriji e-sporta[14]. Njegov sadržaj (content) uglavnom čine live prenosi klasičnih brzopoteznih, ali i egzibicionih mečeva, razni tutorijali i lekcije o tome kako što bolje igrati šah.
Igrati s povezom preko očiju
Nakamura je u svijetu društvenih mreža svojevrsni šahovski mađioničar i šoumen koji nastoji šah predstaviti kao što zabavniju igru. U tom smislu, kako bi učinio partiju zanimljivijom, on protiv svojih izazivača (među kojima su vrlo često poznati youtuberi i streameri) igra bez važnih figura kao što su kraljica ili topovi. Takođe, on igra partije naslijepo, sa povezom preko očiju, što je posebno atraktivno, ali isto tako rješava šahovske zagonetke u vrlo kratkim vremenskim intervalima i sl[15]. Svojim ponašanjem i odnosom prema fanovima nastoji da razbije mit o tome da je šah rezervisan samo za superinteligentne ljude. On je otvoren i neposredan u komunikaciji s fanovima, govori jezikom mladih, zbog čega je, između ostalog, postao jedan od najpopularnijih šahovskih streamera, koji je uspio da spoji dva do tada razdvojena svijeta – svijet šaha i svijet društvenih mreža i e-sporta.
Takođe, postoji i niz drugih kanala na YouTubeu koji se bave šahom. Trenutno najpopularniji kanal na svijetu koji je posvećen šahu je Agadmator[16]. Kanal je pokrenuo hrvatski šahista Antonio Radić još 2007. godine, a trenutno ima preko milion pratilaca, što dovoljno govori o popularnosti šaha u ovom trenutku. Agadmator na zanimljiv i edukativan način nastoji približiti ovu igru široj (prije svega mlađoj) publici, a najčešći sadržaji se tiču analize šahovskih partija bilo da se radi o nekim klasičnim partijama iz duge šahovske istorije ili o novim partijama koje igraju aktuelni profesionalni igrači. Osim Agadmatora, među najpopularnijim YouTube kanalima posvećenim šahu su: Chess Talk, Chess.com, ChessBase India, GothamChess i The Chess Website.
Platforme kao što su Chess24.com ili Chess.com nerijetko organizuju šahovske maratone u kojima fanovi/amateri imaju priliku da odmjere snage sa najboljim profesionalnim šahistima.[17] Ovo je zamijenilo tradicionalne simultane partije koje su obično profesionalni šahisti s vremena na vrijeme igrali paralelno na različitim pločama protiv većeg broja amaterskih ili poluprofesionalnih igrača, što je predstavljalo svojevrsnu egzibiciju. Ipak novu, online neposrednost, čini se, nijedan drugi sport u ovom trenutku ne nudi. Iako i ostali profesionalni i poznati sportisti komuniciraju s fanovima putem društvenih mreža, teško je uopšte zamisliti da neki fudbalski fan može, recimo, da zaigra na utakmici zajedno sa svojim omiljenim igračem. Isto tako, gotovo je nemoguće da neki ljubitelj boksa može da uđe u ring sa svjetskim šampionom, osim na nekim humanitarnim događajima ili egzibicionim mečevima. S druge strane, u šahu je moguće iz pozicije običnog fana izazvati najbolje svjetske šahiste na megdan i ozbiljno odmjeriti snage, što ovu igru čini dodatno atraktivnom, uzbudljivom i nepredvidljivom.
Na kraju možemo reći da je već odavno šah prestao da bude oružje za hladnoratovsku političku utakmicu između Zapada i Istoka. Šah je sa margine sportskog i društvenog života zapravo postao hit u svijetu digitalnih urođenika. Igrati šah danas je cool, izazovno i mladalački. Da bi se prilagodio potrebama i izazovima digitalne ere, šah je u potpunosti izmijenio svoj imidž. Igra se ubrzala, partija šaha više ne traje satima, i ne priprema se mjesecima, već je sve gotovo u par minuta dinamične igre. Profesionalni šahisti sve više podsjećaju na mlade YouTube zvijezde nego na tradicionalne ozbiljne šahiste, koji se trude da šah približe novim generacijama i učine ga što zabavnijim. Konačno, svjedoci smo eksplozije atraktivnih šahovskih sadržaja na popularnim livestream platformama, zbog čega šah polako, ali sigurno postaje sastavni dio mainstream kulture generacije Z. Zbog svoje izuzetne fleksibilnosti i prilagodljivosti uslovima u kojima nove digitalne tehnologije diktiraju pravila igre, šah naprosto ima blistavu budućnost.
[1] https://www.bloomberg.com/graphics/2020-chess-boom/?sref=Tzrj3rtf
[2] https://www.independent.co.uk/life-style/chess-set-sales-queens-gambit-netflix-ebay-b1720972.html
[3] https://tinyurl.com/2uk6hh7v
[4] https://www.thailandtatler.com/life/queens-gambit-a-new-perspective-on-chess
[5] https://www.nytimes.com/2020/05/08/sports/coronavirus-chess-online-tournament.htm
[6] https://www.apexofinnovation.com/how-technology-is-revolutionizing-chess/
[7] https://www.nytimes.com/2020/05/08/sports/coronavirus-chess-online-tournament.html
[8] https://www.fide.com/news/706
[9]https://www.thehindu.com/sport/other-sports/carlsen-sees-bleak-future-for-classical-time-format-chess/article33135509.ece
[10] https://www.theguardian.com/sport/blog/2020/may/04/fast-and-furious-carlsen-and-nakamura-transform-chess-into-an-adrenaline-sport
[11] https://www.chess.com/terms/blitz-chess
[12] https://sullygnome.com/game/chess/2020
[13] https://www.playmagnus.com/en
[14] https://www.dexerto.com/entertainment/chess-grandmaster-hikaru-joins-tsm-after-blowing-up-on-twitch-1411872/
[15] https://www.wired.com/story/hikaru-nakamura-twitch-chess/
[16] Agadmator je izmišljena riječ koja je nastala tako što je došlo do spajanja više različitih riječi; A = Antonio; gad = gad; mator = star, više na: https://www.youtube.com/watch?v=-6lBiQiI0Q8
