Osnovan 1966., pratio je razvoj rokenrola, novog vala, New Primitivesa, okusio zvjezdanu slavu i onda nestao 1986. godine. Ovo je priča o prvom muzičkom listu iz neke socijalističke zemlje
Zanimljivim bi se činilo izvesti sljedeći eksperiment: sprovesti anketu na ulicama većih gradova nekadašnje Jugoslavije među osobama mlađim od 30 godina da modelom slobodne asocijacije kažu prvo što im padne na pamet kada neko kaže džuboks. Ne možemo niti pretpostaviti rezultate.
Ako bismo podigli starosnu dob na, recimo, iznad 40 godina, mogli bismo biti sigurni makar u dva odgovora. Mnogi će se sjetiti mašine koja je obično stajala u ćošku kafane i da su se u njoj nalazile gramofonske ploče s kojih je išla muzika po želji onoga koji je ubacio novčić. Drugi odgovor bi mogao biti nešto jednostavniji i glasio bi da je Džuboks bio muzički časopis. I oba odgovora bila bi tačna. Časopis Džuboks je dobio ime po toj mašini koja je u punu upotrebu ušla 1950. godine.
Zaboravljena relikvija
Ovaj danas zaboravljeni časopis u prodaji se pojavio 3. maja 1966. godine. Tadašnji konzumenti novina u Jugoslaviji uglavnom su bili orijentirani na dnevnopolitičke listove poput Politike, Vjesnika, Borbe, Komunista, Oslobođenja… Možemo da zamislimo blagi šok kada su na kiosku ugledali nasmijane momke iz grupe The Rolling Stones, uredno ošišane i odjevene, na naslovnoj strani prvog broja Džuboksa.
Kako bi se iscrpno valorizirali značaj i uticaj Džuboksa, trebalo bi pristupiti pisanju naučno-istraživačkog rada. Međutim, i bez posebno razrađene metodologije, s odmakom od preko pedeset godina, možemo ustanoviti sljedeće činjenice. Džuboks je jedan od prvih muzičkih časopisa čiji je sadržaj tematski bio ograničen na muziku, a dominantno je bio posvećen rokenrolu. Prvi je takav časopis publikovan s druge strane “željezne ograde” – tačnije, u jednom socijalističkom društvu. Teško je zamislivo da se časopis sličnog profila mogao pojaviti u tadašnjem SSSR-u, Čehoslovačkoj, Mađarskoj i drugim zemljama socijalističkog bloka.
Historijat Džuboksa možemo posmatrati kroz dva perioda. Kako smo već pomenuli, Džuboks se na tržištu pojavio 1966. i izlazio je tri godine. Ponovo se na kioscima pojavio 1974., što je trajalo sve do 1986. godine, kada je definitivno ugašen. U uvodniku prvog broja, urednik Džuboksa Nikola Karaklajić napisao je da je redakcija Filmskog magazina osjetila nedostatak publikacije za “novu vrstu muzike” koja se pojavila upotrebom električnih instrumenata. Ta “nova muzika” posljedica je sve bržeg i modernijeg života koji mijenja okruženje, pa je nephodno imati časopis koji bi mogao pratiti razvoj iste. Tako je počela avantura zvana Džuboks magazin, pod uredničkim nadzorom čovjeka kojeg u današnjim sjećanjima više pamtimo kao vrhunskog šahistu nego kao prvog urednika Džuboksa. Karaklajić je matematičko-logički intelekt ugradio i u Džuboks. Petar Peca Popović u svom autorskom tekstu ukazuje na preciznu izbalansiranost sadržaja. Tekstovi o britanskoj i domaćoj muzici bili su zastupljeni sa 12%, američka i francuska muzika sa 10%, italijanska s 8%. Ostatak se, valjda, odnosio na sadržaje poput top-lista, reklama, fotografija i slično. Džuboks je putem kvalitetno napisanog sadržaja uticao na formiranje muzičkog svjetonazora tadašnje omladine u Jugoslaviji. Magazin je bio štivo za sve koje zanima muzika bilo koje vrste, osim onih koje je zanimala tadašnja narodna, odnosno folk-muzika.
Sto hiljada primjeraka
Pokušati obuhvatiti sve posebnosti ovog magazina vjerovatno je nemoguća misija. Stoga ćemo se ograničiti na nešto po čemu je Džuboks stekao popularnost, takvu da je u jednom momentu tiraž dostigao 100.000 prodatih primjeraka. Dvije ključne, jasno definisane politike uredništva bile su da se piše o novitetima s domaće i strane muzičke scene, bilo da je riječ o rokenrolu, heavy metalu, punku, kantautorskim djelima itd. Izuzetnim za to vrijeme činilo se “otvaranje vrata” muzičkim novitetima sa Zapada, kao i činjenica da su oni koji su čitali Džuboks bili informisani kao bilo koji čitatelj nekog muzičkog časopisa iz Londona ili New Yorka. Listajući prve brojeve magazina iz 1966. godine, zanimljivim se čini čitati članke o grupama kojih se danas sjećaju samo oni s dobrim pamćenjem. Vokalno-instrumentalni sastav (VIS) Samonikli predstavljen je u prvom broju, a slijedili su tekstovi o Kameleonima, Robotima, Zlatnim akordima, Delfinima, o kojima danas nešto više možemo saznati još na Wikipediji ili u enciklopedijama rokenrola. U to vrijeme karijere su počinjali oni čijih imena se i danas sjećamo, a njihovu muziku još slušamo: Arsen Dedić, Mišo Kovač i Zafir Hadžimanov. Od stranih muzičkih noviteta, sve što je bilo napisano o The Beatlesima, Adrianu Celentanu, Joan Beaz i naravno pomenutim Stonesima, imalo je publiku. Međutim, svi čitatelji, i oni koji su slali pohvalna pisma redakciji, nakon tri godine ostali su bez svog časopisa jer je iz nepoznatih razloga prestao s izlaženjem 1969. godine.
Džuboks je rad obnovio 1974. godine. Za razliku od onog broja iz 1966., na naslovnici su se pojavile dvije tadašnje najveće glumačko-muzičke zvijezde Jugoslavije: Milena Dravić i Zdravko Čolić. Tačnije, “novi” Džuboks objavljen je kao neka vrsta pilot-projekta jer se u uvodniku navodi da nije sigurno da će se sljedeći broj pojaviti i da to zavisi samo od čitatelja. Ako prodaja ne bude dovoljno dobra, neće biti drugog broja. Časopis se pred čitateljima pojavio pod nazivom Ladin džuboks, jer je objavljen kao vanredno izdanje magazina za djevojke Lada. Kako je napisano u uvodniku, težnja Ladinog džuboksa jeste da tematski nastavi tradiciju onog starog Džuboksa. Analiza prvog broja ukazuje na reciprocitet sadržaja između britanske, francuske, američke i domaće muzike. Oni koje je zanimao novi Džuboks mogli su u prvom broju pročitati intervju Paula McCartneya, koji je bio preuzet iz američkog muzičkog časopisa Rolling Stone, tekst o američkoj pjevačici Roberti Flack, a dio francuske muzičke scene predstavljen je kroz tekst o Charlesu Aznavouru i nadolazećoj zvijezdi Sylvie Vartan.
Ognjen o Dugmetu
Ognjen Tvrtković predstavio je tada malo poznati sarajevski pop-sastav Bijelo dugme. U prvom broju čitateljima je bio na raspolaganju i tekst Svetolika Jakovljevića o džezu, Draženka Ristović je pisala o nesretnoj ljubavi Franza Schuberta, a sadržajno nije zaobiđena niti starogradska muzika s portretom Zvonka Bogdana.
I novo uredništvo Džuboksa, oslanjajući se na staru tradiciju, pažnju je posvećivalo predstavljanju svih tadašnjih velikih muzičkih zvijezda i noviteta sa zapadnog tržišta. U svakom broju objavljivane su strane top-liste s najpopularnijim hitovima, tako da je čitateljstvo pravovremeno informisano o svim novitetima. Odmah nakon ponovnog pokretanja časopisa, detaljno su predstavljene grupe poput Led Zeppelina, The Doorsa, Rolling Stonesa, ali i Neil Young, Jimi Hendrix i drugi. Džuboks je imao renome kvalitetnog muzičkog časopisa, a u prilog tome može da posluži činjenica da su velike svjetske zvijezde rado pristajale na razgovor. Saša Stojanović, dopisnik Džuboksa iz Londona, uradio je intervjue s Mickom Jaggerom, Kate Bush, Bryanom Ferryjem i drugima.
Domaća scena još je temeljitije praćena. Velika većina poznavaoca rokenrola potvrdit će da je Goran Bregović s Bijelim dugmetom napravio pomak u prezentaciji ovog pravca u Jugoslaviji i da je Bijelo dugme zvukom i imidžom ličilo na zapadne rok-grupe. Međutim, početkom 80-ih do Jugoslavije stiže novi talas/val. Došlo je do novog iskoraka u rok-muzici i to je na stranicama Džuboksa precizno dokumentovano. U praksi je ovo podrazumijevalo da se pojavila nova generacija mladih muzičara koji su rok svirali i interpretirali na način koji do tada nije bio viđen i slušan u Jugoslaviji. U februaru 1980. godine, tri beogradske grupe – Idoli, Električni orgazam i Šarlo akrobata – snimile su album pod nazivom Paket aranžman, a saradnici i urednici Džuboksa su na vrijeme prepoznali šta to nosi “novi talas”. U martovskom broju, Đorđe M. Vojinović razgovarao je sa Johnnyjem Štulićem, a naziv teksta bio je “AZRA, vrlo jako neobičan bend“. U septembru 1980. godine na naslovnici se pojavio zagrebački bend Prljavo kazalište, a objavljeni su i intervju sa članovima grupe te recenzija njihovog drugog albuma Crno-bijeli svijet. Album je prodat u tiražu od 200.000 primjeraka. U idućem broju, Pero Luković napravio je još jedan veliki intervju sa Štulićem, a u novembru 1980. Jurislav Jura Stublić je dobio priliku da se obrati čitateljima. Da se nešto značajno mijenja u muzici i senzibilitetu slušalaca, odnosno čitalaca Džuboksa, ukazuje anketa objavljena u februaru 1980. godine. Najboljim albumom proglašen je Doživjeti stotu sa 26% glasova, a pratili su ga novotalasni album Azre sa 17% glasova i Crno-bijeli svijet sa 15% glasova. U kategoriji najvećih nada, od prvih pet mjesta četiri su pripala novotalasnim grupama: Film, Azra, Idoli, Prljavo kazalište, a među njima se našla i grupa Zana.
Obrazovna uloga
Džuboks je imao i edukativnu komponentu. Serija tekstova o historijatu i počecima džeza Slobodana Konjovića predstavlja štivo koje i danas može da bude aktuelno, a registriramo i tekst o prvom Festivalu džez-muzike, koji je održan u Beogradu u decembru 1974. U avgustu 1980., u dva nastavka objavljen je historijski pregled razvoja roka pod nazivom “25 godina rock and rolla”. Mala enciklopedija rok-filma objavljena je u dva nastavka u martovskim brojevima 1980. godine. S vremena na vrijeme objavljivani su tekstovi koji su obrađivali velikane klasične muzike i tekstovi koji su čitatelje upoznavali s novim tehničkim dostignućima u oblasti muzike.
Bosanskohercegovački muzičari bili su zastupljeni na stranicama Džuboksa shodno njihovoj popularnosti u bivšoj Jugoslaviji. Prvi bh. bend koji je dospio na stranice Džuboksa bili su Indexi. Kratak intervju objavljen je u broju iz oktobra 1966., a u aprilu 1967. Indexi su čitaocima predstavljeni povodom pjesme Oko malih stvari svađamo se mi. Ako bismo napravili neku improviziranu rang-listu zastupljenosti muzičara i grupa iz BiH u magazinu Džuboks, ubjedljivo prvi bili bi Goran Bregović i Bijelo dugme. Poslije Brege bila bi praznina od dva do tri mjesta, a onda slijedi Zdravko Čolić. Milića Vukašinovića s Vatrenim poljupcem nije se moglo zaobići kad god bi objavio neki album. Tokom 1983. i početkom ‘84., u Sarajevu se pojavilo nekoliko novih bendova koji su okupirali pažnju novinara Džuboksa: Elvis J. Kurtović & His Meteors, Zabranjeno pušenje itd. U septembarskom broju iz 1984. godine, Zijo Rizvanbegović predstavio je bend Valentino i otkrio da je prvi album prodat u 30.000 primjeraka.
Novi primitivizam
Pojava pokreta New Primitives nije mogla da prođe mimo Džuboksa. Vlado Pandža u prvoj rečenici teksta “Primitives long live new” piše da je Zabranjeno pušenje jedna od najtalentiranijih grupa nove generacije i da je album Das ist Walter začuđujuće zrelo ostvarenje koje je za početak štampano u 3.000 kopija, ali je eksplozija popularnosti momaka iz Ulice Fuada Midžića primorala izdavače albuma da tiraž više puta doštampavaju.
Zanimljivo bi bilo istražiti kako se uredništvo Džuboksa borilo s čuvarima socijalističkog poretka. Možemo reći da su uspjeli da budu na liniji, jer nema podataka da je neki broj zabranjen. Urednici su znali da se treba ponekad napisati nešto i o onim manje poznatim. Serija tekstova o republičkim pop-školama ima notu direktive iz Komiteta da se predstave i lokalni umjetnici. U maju 1980. godine Džuboks je bio primoran da na neki način oda počast vrhovnom komandantu, a uredništvo je našlo prilično dobro rješenje s fotografijom Josipa Broza koji svira klavir i s parolom “Mi smo Titovi, Tito je naš”.
Više od trideset godina Džuboks ne izlazi, ali njegova vrijednost je sačuvana zahvaljujući modernim tehnologijama, digitalizaciji sadržaja i povećanju dostupnosti tog sadržaja na daljinu. Sadržaj predstavlja vrhunski izvor informacija ne samo za historičare muzike već i za sve druge koje muzika zanima na bilo koji način. Kviz-pitanje na koje bi možda 1% građana Sarajeva znalo odgovor glasi: Koje je godine u Sarajevu gostovala Suzi Quatro, američka rok-pjevačica? Arhiva Džuboksa nas podsjeća da je to bilo 1976. godine. Rijetki se sjećaju beogradskog koncerta Tine Turner iz novembra 1974. u hali Pionir, s oko 7.000 posjetilaca. Na istoj turneji Tina je napravila koncerte u Zagrebu i Ljubljani. Gostovanje velikih grupa poput Deep Purplea i Jetro Tulla, koncert Carlosa Santane iz oktobra 1975. godine ili Rolling Stonesa u Zagrebu juna 1976. zabilježeni su detaljno na stranicama Džuboksa, kao i još mnogo toga drugoga.
Neko je sav ovaj sadržaj morao i napisati. U jubilarnom stotom broju Džuboksa objavljen je popis svih autora koji su sarađivali s magazinom. Do 101. broja bilo ih je ukupno 101. Poslije je taj broj vjerovatno još porastao. Iz razumljivih razloga nije moguće da svi budu pomenuti, ali vrijedi izdvojiti Slobodana Konjovića, Milisava Ćirovića, Želimira Altarca Čička, Petra Popovića, Petra Lukovića, Maksu Ćatovića, Darka Glavana, Dragana Kremera, Dražena Vrdoljaka, Sinišu Škaricu, a čak se i Momo Kapor upisao u saradnike Džuboksa. Od njih 101, dva Petra zaslužuju riječ više – Petar Popović i Petar Luković. Pored historijski vrijednog sadržaja objavljenog u Džuboksu, mnogi će se sjetiti Lukovićevih kolumni “Pero s onog svijeta” i “Ćorava kutija” iz Ferala i Vremena. Luković je počasni građanin Sarajeva i beskompromisni branilac istine od 90-ih pa naovamo. Drugi Petar je kompletan život posvetio muzici. Koliko dugo traje karijera Pece Popovića govori činjenica da kada je počeo da piše kritike, tada su u Jugoslaviji bila još samo četiri rok-kritičara, a on je bio peti. Za sebe kaže da mu Bog nije dao talenat da se popne na binu, ali da mu je dao talenat da prepozna ko vrijedi da se popne na binu. Ako se ikada bude prikupljao materijal za neki arhiv rokenrola modelom “usmene historije”, dva Petra i Ognjen Tvrtković ne smiju biti zaobiđeni. U Džuboksu je pisano o svim mogućim muzičkim pravcima osim o tzv. narodnoj – folk-muzici. Na njihovim stranicama nije bilo mjesta za tadašnje folk-ikone koje su bilježile tiraže od po stotinu hiljada prodatih ploča. Džuboks je sadržajno pokušavao nametnuti, pogotovo mladoj populaciji, neku urbaniju muziku koja bi trebala da bude alternativa narodnjacima. Čini se da taj napor nije postigao očekivane rezultate. Džuboks je ugašen vjerovatno zbog nemogućnosti da ekonomski bude održiv, što opet ukazuje na mogućnost da je pao interes za rokenrol. Moglo bi se reći da je Džuboks žrtva promjene civilizacijskih okolnosti, a posljedica te promjene jeste da je turbo-folk i danas značajno popularniji od urbanih muzičkih sadržaja.
