Dezinformacije su simptom socijalnog i političkog poremećaja, prije nego njegov uzrok, stoga se Evropska unija treba fokusirati na jačanje kvaliteta demokratije i upravljanja na zapadnom Balkanu, kao najmoćniji potencijalni bedem protiv dezinformacija, navodi se u studiji “Mapiranje lažnih vijesti i dezinformacija na zapadnom Balkanu i identificiranje načina za efikasnu borbu protiv njih” koja je urađena na zahtjev Vanjskopolitičkog odbora Evropskog parlamenta (AFET).
Tri ključna izazova su vanjski izazovi kredibilitetu EU, dezinformacije povezane s pandemijom i uticaj dezinformacija na izbore i referendume. U studiji se ističe da dezinformacije nisu proizvod slabo reguliranih digitalnih medija ili vanjskih sigurnosnih prijetnji.
– To je prije rezultat kombinacije strukturalnih ranjivosti – loše upravljanje, geopolitičke izloženosti, duboko usađena unutrašnja neprijateljstva i nejedinstvo – i dinamičnog polja mogućnosti slanja lažnih informacija za postizanje političkih ciljeva – navodi se u dokumentu.
Iz tog razloga preporuke koje autori studije daju za EU i njene partnere ne odnose se samo na medije ili oblast sigurnosti, nego poseban naglasak stavljaju na domen upravljanja, javnog angažiranja i diplomatije.
– Imajući u vidu vezu između lošeg upravljanja i dezinformacija, od suštinske je važnosti da zapadni Balkan ostane ključno mjesto programa pomoći demokratiji i upravljanju odvojeno od onih povezanih s proširenjem i uvjetovanjem – preporučuju autori studije.
Druga preporuka je da ti programi pomoći moraju da uključe inicijative koje bi ojačale komercijalnu održivost medija koji nastoje da sačuvaju svoju nezavisnost od političkih i korporativnih interesnih grupa, jer “finansijska ranjivost medija povećava njihovu sklonost širenju dezinformacija”.
Analizirane su i brojne kampanje tokom 2019. godine koje su za cilj imale diskreditaciju opozicije, uključujući optužbe za izdaju, napade na nezavisne novinare i delegitimizaciju mirnih protesta.
Medijska scena u Bosni i Hercegovini, navodi studija, u velikoj mjeri odražava složenu ustavnu strukturu zemlje, s publikom podijeljenim između dva entiteta i tri konstitutivna naroda. Vijesti u sve tri zajednice i njihovi općenito privatni vlasnici imaju tendenciju da imaju bliske odnose s političkim vođama, stoga je teško govoriti o medijskoj sceni koja je odvojena od politike.
– Ono što vidimo tamo je konglomerat interesa, kojem je razmjena poruka medija fleksibilno sredstvo za postizanje uglavnom političkih ciljeva. Potencijal dezinformacija da pogorša unutrašnje sukobe – i regionalne i međunarodne sukobi s kojima su neraskidivo povezani – važan je alat u ovom kontekstu – rečeno je.
Istovremeno, eskalacija etničkih razlika nije sama sebi svrha. Umjesto toga, to je prikladan način za domaće i međunarodne aktere da postignu druge ciljeve, u rasponu od postizanja i održavanja moći (od značaja za domaće aktere) do ometanja odnosa države s NATO-om, posebno (od važnosti za strane aktere).
Iako se većina glavnih medija u Bosni i Hercegovini na ovaj ili onaj način bavi dezinformacijama, oni su relativno mali igrači u igri. Među glavnim medijima, samo su tri medija među najistaknutijim internetskim kanalima za dezinformaciju koje je identificirala ova studija: privatna televizija Face TV Sarajevo, nezavisne novine na srpskom jeziku Nezavisne novine i web stranica vijesti na hrvatskom jeziku Dnevnik.ba.
Većina dezinformacija potiče s manjih web stranica s vijestima i periodičnih publikacija, poput Novi Horizonti i Cazin Danas, dok je bezbroj Facebook stranica odigralo značajnu ulog u širenju dezinformacija.
Bliske veze između Republike Srpske i Srbije u međuvremenu znače da medijski narativi prisutni u Srbiji lako i često prelaze granicu s bh. entitetom Republika Srpska i obrnuto. To se odnosi jednako na dezinformacije kao i na bilo koju drugu vrstu posredovanog diskursa.
Na primjer, dezinformacije povezane s Covidom-19, s posebnim zanimanjem za stavove iz Kine, odjeknule su uglavnom u Republici Srpskoj, gdje su Nezavisne novine izvijestile o pogrešnim informacijama o mutacijama virusa u Kini.
Iskra – portal na srpskom jeziku – usredotočen na kinesku pomoć Srbiji izvještavao da o nizu suptilnih poruka Xi Jinping koji je nagovještavao da kinesko vodstvo smatra da je koronavirus dio hibridnog rata koji su protiv Kine vodile Sjedinjene Američke Države.
Neuobičajena količina dezinformacija obuhvaćenih ovom studijom usredotočila se na Republiku Srpsku i – za razliku od većine drugih zemalja u regiji, gdje je većina dezinformacija domaća – najistaknutije kampanje u Bosni i Hercegovini bile su pretežno međunarodne prirode.
Analiza je identificirala i nekoliko konkretnih kampanja koje su se protezale kroz više medija i zajednice društvenih medija, uključujući one koje imaju tendenciju da ponovno prenose pro-moskovske i pro-beogradske poruke. Ne može se, međutim, utvrditi jesu li bile koordinirane izvan BiH.
Izvor: N1/Evropski parlament
