Krah slobodne misli

Britanski akademik porijeklom s Jamajke Stuart Hall je rekao: „Univerzitet je kritička institucija ili nije ništa“. Zaista, univerziteti imaju važnu ulogu u održavanju imperativa akademske slobode i kritičkog propitivanja, posebno danas, usred sve izraženije debate i protesta zbog izraelskog rata u Gazi.

Međutim, uprkos njihovim etičkim i pravnim obavezama prema akademskoj slobodi, mnoge institucije visokog obrazovanja na Zapadu nisu zaštitile ili su čak gušile glas fakulteta i studenata koji su izrazili solidarnost s palestinskim narodom. U Velikoj Britaniji smo primijetili zabrinjavajući obrazac u kojem su univerziteti završili radeći po nalogu britanske vlade koja u potpunosti podržava rat za koji je Međunarodni sud pravde (ICJ) presudio da je vjerovatno genocid i u kojem je, moguće, ubijeno 186.000 Palestinaca.

Pod krinkom održavanja „institucionalne neutralnosti“ ili zaštite dobrobiti jevrejskih studenata i osoblja – što je dovelo do pokroviteljskog odnosa koji je opasno homogenizirao mišljenja i obaveze jevrejskih akademika, kako piše Britanska jevrejska akademska mreža – univerziteti širom svijeta pokušali su ugušiti propalestinsku solidarnost u svojim prostorijama.

Indicenti na univerzitetima

Otvoreno pismo koje je u avgustu objavila vodeća organizacija za proučavanje Bliskog istoka BRISMES dokumentiralo je oblike represije koji su upotrebljavani protiv onih koji izražavaju solidarnost s Palestincima u britanskom kampusima. Oni uključuju otkazivanje ili birokratsko ometanje izvjesnih događaja na kojima bi bilo govora o Palestini, kao i podvrgavanje osoblja i studenata istragama. Prema dobrotvornoj organizaciji za ljudska prava Liberty, univerziteti su također dijelili informacije s policijom o objavama svojih studenata na društvenim mrežama i njihovim protestnim aktivnostima.

Na londonskom univerzitetu Queen Mary (QMUL), na kojem radi jedan od autora, nekoliko incidenata je pokazalo manjak posvećenosti administracije održavanju slobode propitivanja i govora.

Naprimjer, u zahtjevu za pristupu informacijama (FOI) koji je ranije ove godine podnio član osoblja QMUL-a, otkriveno je da je rukovodstvo zatražilo od lokalnog vijeća da ukloni palestinsku zastavu u blizini njihovog kampusa Mile End, koju je postavila lokalna zajednica kako bi „podržala ljudska prava i slobode“.

U februaru je ovaj univerzitet također naredio svom osoblju da provali u urede lokalnog univerzitetskog sindikalnog ogranka kako bi uklonilo dva plakata koji izražavaju podršku Palestini zbog „bojazni za slobodu govora“.

Dok je pokušavala potisnuti izraze solidarnosti s palestinskim narodom, administracija je isto tako pokazala nevjerovatnu nezainteresovanost za probleme akademika koji su progonjeni zbog svojih propalestinskih stavova.

U aprilu su izraelske vlasti uhapsile profesoricu Naderu Shalhoub-Kevorkian, vodeću palestinsku naučnicu na Hevrejskom univerzitetu u Jerusalemu (HUJ) i globalnu voditeljicu katedre za pravo na Univerzitetu Queen Mary, jer je kritikovala Izrael zbog njegovih postupaka u Gazi. Podvrgnuta je nehumanom tretmanu u zatvoru, a maltretirali su je kolege na HUJ-u i izraelski mediji.

Gušenje propalestinske solidarnosti

No, Queen Mary nije javno osudio loše postupanje prema Shalhoub-Kevorkian čak ni nakon što je više od 250 akademika na univerzitetu potpisalo otvoreno pismo u kojem pozivaju svog rektora da to učini.

Administracije nekih univerziteta su, nažalost, otišle još dalje u svojim nastojanjima da uguše propalestinsku solidarnost u kampusima.

Evropski centar za pravnu podršku (ELSC), vodeća nezavisna grupa za zagovaranje koja nastoji odbraniti one koji izražavaju podršku za Palestince, u kojem radi jedan od autora, zabilježio je više desetaka disciplinskih i kaznenih reakcija britanskih univerziteta od 7. oktobra. Podaci do kojih su došli – koji će biti objedinjeni u „bazi podataka o represiji“ i objavljeni početkom iduće godine – prikazuju zabrinjavajući sliku represije palestinskog zagovaranja diljem britanskih univerziteta.

Ovom gušenju prethodilo je okruženje ocrnjivanja pristalica Palestine koje je poticala prethodna britanska vlada. Osmog oktobra, na dan kada je Izrael počeo svoj vojni napad na Gazu, ministrica unutrašnjih poslova Suella Braverman pozvala je policiju da suzbije svaki oblik podrške Hamasu. Ministar za imigraciju Robert Jenrick uputio je zvaničnike da istraže ukidanje viza stranim državljanima optuženim za antisemitska djela ili za hvaljenje Hamasa.

Ovi vladini postupci desili su se u vrijeme kada je podrška palestinskom pitanju često izjednačavana sa podrškom Hamasu, dok su optužbe za antisemitizam redovno upućivanje ljudima koji izražavaju kritiku Izraela ili propalestinske osjećaje.

Spoj legitimne kritike Izraela sa tvrdnjama o antisemitizmu dugogodišnji je problem u britanskom visokom obrazovanju, a bivši ministar obrazovanja Gavin Williamson zahtijevao je od univerziteta da usvoje kontroverznu definiciju antisemitizma Međunarodnog saveza za sjećanje na Holokaust (IHRA), koju su osudile grupe civilnog društva, vodeći advokati, penzionisani suci i autor definicije.

Ove ministarske kritike uvukle su se među vodstvo visokog obrazovanja i oblikovale su način na koji su se univerziteti odnosili prema pitanjima slobode govora i protesta. To se jasno vidi u tri aktuelna slučaja koja ELSC podržava.

‘Narušavanje ugleda’ univerziteta

Dvadesetdvogodišnja Hanin Barghouthi, studentica na Univerzitetu u Sussexu i potpredsejdnica Društva feministica na istom, uhapšena je u oktobru na temelju zakona o borbi protiv terorizma nakon što je održala govor na propalestinskom protestu jer je navodno izrazila podršku „zabranjenoj organizaciji“. Univerzitet je isto tako otvorio istragu.

Nedugo potom, Amira Abdelhamid s Univerziteta u Portsmouthu suspepndovana je sa svog radnog mjesta dok čeka istragu u vezi sa tvitovima povezanim s 7. oktobrom i kritikom upućenom britanskim zakonima o borbi protiv terorizma. Optužena je da je narušila ugled univerziteta i da je podržavala „zabranjenu grupu“.

Poslodavac ju je potom uputio na kontroverzni program PREVENT – obrazovni program o borbi protiv terorizma koji su grupe za ljudska prava i UN oštro kritikovali zbog njegovih zloupotreba.

Abdelhamid je potom postala tema upravo onih zakona o borbi protiv terorizma koje je kritikovala na platformi X, kada ju je policija uhapsila i pretražila joj dom. Slučaj protiv nje na kraju je odbačen.

Dana Abu Qamar, studentica palestinskog porijekla na Univerzitetu u Manchesteru, suočena je s mogućnošću protjerivanja iz Velike Britanije nakon što je izrazila podršku Palestincima uključenim u zakonit otpor u kratkom intervjuu na Sky Newsu 8. oktobra.

Oplakivala je gubitak članova porodice ubijenih u izraelskom zračnom napadu u Gazi kada joj je Ministarstvo unutrašnjih poslova uručilo obavijest o namjeri otkazivanja njene studentske vize T4 na osnovu tvrdnje da njeno prisustvo u Velikoj Britaniji „ne pogoduje javnom dobru“.

Nakon što je Abu Qamar podnijela pritužbu za kršenje ljudskih prava i pisala predstavnicima, iz Ministarstva unutrašnjih poslova su joj odgovorili. Odbili su njenu pritužbu i obavijestili je da će njena viza biti otkazana. Vlada je potom naredila Univerzitetu u Manchesteru da je izbaci, da bi nedugo potom naredila da je ponovo vrati.

Rad ELSC-a ukazuje na to da ovo nisu izolovani slučajevi nego ukazuju na obrazac represije diljem britanskih kampusa, i približavanje između čelnika univerziteta i britanske države, koji variraju od direktnih uputa do ideološkog usklađivanja.

Represija u neproporcionlnosti

Primjena zakona o borbi protiv terorizma protiv akademskog osoblja i studenata također je ozbiljan razlog za zabrinutost. Ne samo da su represivni u svojoj neproporcionalnosti, nego će vjerovatno imati oslabljujući efekat na propalestinski govor istovremeno normalizirajući uotrebu takvih zakona da suzbiju proteste i slobodu govora.

Međutim, upotreba takvih zakona govori i o tome kako država doživljava one koje cilja. U slučaju Barghouthi, Abdelhamid i Abu Qamar – tri rasizirane žene koje se predstavljaju kao petokolonašice i sigurnosna prijetnja. Stavovi koje one iznose – uključujući kritiku izraelskih genocidnih postupaka – definisani su kao prijeteći i za akademske institucije.

Ironija je u tome da je Izrael – koji britanska vlada redovno opsrkbljuje oružjem uprkos presudi ICJ-a – uništio u potpunosti ili djelomično, svaki univerzitet u Gazi, ubijajući više desetaka palestinskih akademika i studenata.

ELSC je također primijetio slične obrasce represije širom Evrope. Univerziteti u Francuskoj su popustili pritisku da utišaju demonstracije solidarnosti s Palestinom dok su francuske vlasti pokrenule istrage protiv studenata i akademika, optužujući ih da promovišu terorizam.

U Njemačkoj je policija, u koordinaciji sa administracijama univerziteta, također snažno suzbila studentske proteste. Da bi ugušilo propalestinski govor, njemačko Ministarstvo obrazovanja otišlo je tako daleko da je sastavilo popise propalestinskih akademika u pokušaju da ih liši budućeg finansiranja u akademskom svijetu.

U Sjedinjenim Američkim Državama, naoružana policija je raspoređena da očisti protestne kampove u kampusima širom države. Hiljade demonstranata su uhapšene. Tokom ljeta, univerziteti su se pripremili za novi val studentskih demonstracija mijenjajući pravila kampusa i politike slobode govore, a jedan univerzitet je odlučio zabraniti upotrebu riječi „cionistički“ u kontekstu kritike Izraela.

Mnogi u Evropi možda misle da se akademska represija dešava na drugim mjestima u svijetu. Proteklih 10 mjeseci dokazalo je da administracije univerziteta u Velikoj Britaniji, Francuskoj, Njemačkoj i drugim evropskim državama ne žele zaštititi propalestinski govor u skladu sa svojim obavezama poštivanja akademske slobode, a zapravo imaju za cilj kriminalizirati ga (ili još gore, podržati upotrebu zakona o borbi protiv terorizma).

Razlika u represiji u poređenju sa nedemokratskim okruženjima može biti samo razlika u stepenu, a ne u vrsti. Drugim riječima, naši univerziteti – kao i akademske institucije drugdje u svijetu – više nisu prostori kritičkog propitivanja; postali su represivna produžena ruka države. (Tasnima Uddin, A. H. Misbach, Al Jazeera)

Zapad sve rigidniji u kršenju ljudskih prava

Bogate zemlje koriste drakonske mjere protiv aktera klimatskih protesta na svom tlu iako kritikuju slične taktike u siromašnijem dijelu svijeta.

U izvještaju organizacije Climate Rights International otkriva se da su se tzv. konsolidovane demokratije obrušile na klimatske proteste. Sve strože represivne mjere, kao što su masovna hapšenja, duge zatvorske kazne, preventivna pritvaranja i generalno zlostavljanje učesnika nenasilnih protesta, sve češće se primjenuju u Australiji, Njemačkoj, Francuskoj, Nizozemskoj, Švedskoj, Velikoj Britaniji i SAD. U nekim slučajevima su mediji i političari ove demonstrante proglašavali huliganima, saboterima, pa i ekoteroristima.

Vlade razvijenih država prednjače u principijelnoj odbrani ljudskih prava na okupljanje i protestovanje u siromašnijim dijelovima svijeta, ali to ne praktikuju na svom tlu, pa tako su u Velikoj Britaniji, Njemačkoj i SAD-u zabilježene rekordno duge zatvorske kazne za nenasilne proteste, zatvaranje i pritvaranje osumnjičenih za planiranje takvih protesta, kriminalizacija nenasilnih protestnih okupljanja, pa i uskraćivanje prava optuženima da porotama iznesu razloge svojih postupaka što predstavlja povredu prava na pravično suđenje.

Kako navodi izvještaj, vlade nisu s istim žarom pristupile smanjenju upotrebe fosilnih goriva i drugim mjerama za prevladavanje krize okoliša, uprkos sve težim posljedicama klimatskih promjena po ljude i cijeli živi svijet. Climate Rights International ističe da se ne moraju svi slagati s taktikom klimatskih aktivista, ali oni imaju pravo na proteste, tim više što se bore za opstanak života na Zemlji. (Guardian, 10/9/2024. FOTO: Stefan Müller, via Creative Commons Attribution 2.0, Riječ i djelo)

Silicijske doline Indije

Kad je 1970-ih zbog širenja tehnoloških kompanija za južni dio Zaljevskog područja San Francisca skovan naziv Silicijska dolina, iz upotrebe je iščeznuo naziv Dolina radosti srca, kao i voćnjaci po kojima se područje dotad zvalo.

U indijskim selima, po kojima se Silicijska dolina posljednjih godina širi, sada možemo pratiti slične, ali čak i kratkoročno manje lukrativne scenarije. Microsoft tako gradi podatkovni centar u Mekagudi, selu u južnoj indijskoj državi Telangana, za koji se očekuje da će početi raditi nagodinu. Oko 70 posto centra je izgrađeno, ali je u julu s radovima zapelo jer je korporacija upala u probleme sa seoskim vijećem. Grupa lokalnih stanovnika podnijela je peticiju protiv Microsofta u kojoj tvrde da je kompanija nezakonito zauzela zemljište izvan granica svog posjeda i industrijski otpad iskipala u obližnje jezero Tungakunta. Navode da praksa Microsofta i sličnih kompanija u okrugu šteti egzistenciji životinja i ljudi te traže da indijska vlada ograniči i nadzire djelovanje tih kompanija.

Selo s oko tisuću stanovnika na periferiji je indijskog tehnološkog središta Hajderabada i među najvećim je proizvođačima mlijeka u okrugu. Posljednjih je godina proizvodnja mlijeka postala manje unosna jer troškovi proizvodnje stalno rastu, kako zbog nedostatka radne snage, tako i zbog sve lošije kvalitete tla. Na upit o optužbama stanovnika Mekagude, iz Microsofta su za portal Rest of World kazali da su udovoljili propisima i da imaju potrebne dozvole od relevantnih administrativnih odjela. Naveli su i da je Microsoft “predan odgovornoj izgradnji i upravljanju podatkovnim centrima”, kao i radu “za dobrobit zajednice” te da “njeguju lokalne ekosustave s projektima obnove i povećavaju opskrbu lokalnom obnovljivom energijom”.

U junu se Microsoft obvezao da će diljem svijeta koristiti sto posto obnovljive izvore energije do 2025. i da će do 2030. u svojim podatkovnim centrima postati vodno pozitivan, odnosno doprinositi više vode nego što je troši. U Mekagudi se, međutim, iz lokalnog proračuna investira u Microsoft, lokalne vlasti financiraju kanale za poplavne vode i izgradnju novog mrežnog voda za napajanje kako bi se ispunile potrebe za napajanjem podatkovnog centra nakon što bude dovršen. Pogon u Mekagudi dio je Microsoftovog plana za stvaranje masivnog čvorišta podatkovnih centara u državi Telangana. Centar će biti jedan od šest takvih objekata koje se planira razviti u sljedećih 15 godina.

Uz Kinu, Indija je azijska zemlja u kojoj niče najviše takvih projekata, a izgradnja podatkovnih centara po Indiji predstavlja se kao krčenje puta prema tehnološkom suverenitetu zemlje. Japanski NTT Data, jedan od najvećih svjetskih operatera podatkovnih centara, već je izgradio 18 takvih objekata u Indiji. Pitanje je o kakvom se i čijem točno (tehnološkom) suverenitetu radi, jer se u Indiji u ovoj domeni redaju samo strane korporacije, ugrožavajući pritom egzistenciju lokalnih stanovnika i iscrpljujući okoliš. Prosječni podatkovni centar dnevno potroši količinu vode koja bi pokrila potrebe dnevne kućanske upotrebe za između 30.000 i 50.000 ljudi, a Indija je već pogođena toplinskim valovima i nestašicom vode. Velik je problem i odlaganje digitalnog i elektroničkog otpada, jedne od najbrže rastućih kategorija otpada na svijetu. Gospodarenje tim otpadom i dalje je neadekvatno i većinski autsorsano u Indiju i druge zemlje takozvanog Trećeg svijeta. (Ivana Perić, Novosti)